तिहारको उत्साह र रमाइलो किन घट्दै गएको छ?

लेखक: अशिष लामिछाने

काठमाडौं — झिलिमिली बत्ती र रंगीन सजावटको चाड तिहार आज समाप्त भयो। रमाइलो र सम्झनाहरूले भरिएको यो चाड वर्षेनी धुमधामका साथ मनाइने भए पनि धेरैका लागि बाल्यकालको त्यो अनुभव र आत्मीयता अब घट्दै गएको महसुस हुन्छ। समुदायलाई एकतामा बाँध्ने, परिवारसँग साटासाट गरिने यो चाड अहिले समयसँगै थकित जस्तो देखिन्छ, जसले एउटा प्रश्न उठाउँछः किन तिहारको वास्तविक रमाइलो र उमङ्ग दिनदिनै घट्दै गएको छ?

 मिलनको पर्व, तर अब टाढा हुँदै

यमपञ्चकका रूपमा चिनिने तिहार परम्परागत रूपमा पाँच दिनसम्म मनाइने पर्व हो, जसमा हरेक दिन काग, कुकुर, गाई, लक्ष्मी र दाजुभाइलाई विशेष सम्मान गरिन्छ। यस पर्वको रौनक—चर्को स्वरमा कराउने काग, रंगीन रंगोली, देउसी-भैलोमा रमाउने साथीहरूको समूह—नेपाली जनताको हृदयमा विशेष स्थान राख्दथ्यो। तर आधुनिक जीवनशैली, प्रविधि र शहरीकरणले यो पर्वलाई फरक बनाउँदैछ, जसले गर्दा युवा र वृद्धहरूमा त्यही पुरानो रौनकको अभाव महसुस गराइरहेको छ।

 आधुनिक जीवनशैलीः परम्परालाई धमिलो बनाउने एक कारक

तिहारको चमक घट्दै जानुको मुख्य कारण आधुनिक जीवनशैली हो। शहरीकरण र रोजगारीका कारण धेरै परिवारका सदस्यहरू छुट्टाछुट्टै ठाउँमा बस्न बाध्य छन्, जसले गर्दा चाडपर्वमा परिवारका सबै सदस्यहरू सँगै समय बिताउन पाउँदैनन्। विशेष गरी बालबच्चा र युवाहरू अध्ययन र रोजगारीको सिलसिलामा विदेश गएकाले घरमा चाडपर्वको उल्लास अलि कम देखिन थालेको छ। यसले पुराना पिढीलाई बाल्यकालको त्यो रमाइलो तिहारको सम्झना दिलाउँदै जाने क्रममा आधुनिक समाजसँग साक्षात्कार गराइरहेको छ।

प्रविधि: जोड्ने पनि, टाढा बनाउने पनि

प्रविधिले मानिसहरूलाई संसारभरि जोडेको भए पनि, घरभित्रै एक किसिमको दूरी सिर्जना गरिदिएको छ। देउसी-भैलोको परम्परागत रमाइलो अब धेरैजसो सामाजिक सञ्जालमा सीमित भइरहेको छ। बालबालिका र युवाहरू, जो पहिले साथीभाइ र परिवारसँग देउसी-भैलो खेल्न पर्खिन्थे, अहिले सामाजिक सञ्जालमा समय बिताउन रुचाउँछन्। यसले तिहारले दिने सामाजिक सम्बन्ध र सांस्कृतिक सम्पर्कलाई कमजोर बनाइरहेको छ।

बढ्दो खर्च र वातावरणीय सचेतनाको प्रभाव

अर्को कारण तिहारको परम्परा घट्दै जानु आर्थिक पक्ष र वातावरणीय सचेतनासँग जोडिएको छ। पटका, बत्ती, र परम्परागत मिठाईको उच्च खर्चका कारण धेरै परिवारहरूले यसलाई घटाउने निर्णय गरेका छन्। साथै, वातावरणीय सचेतनाका कारण पटका फोर्नलाई आलोचना गरिँदैछ। यो परिवर्तन वातावरणका लागि राम्रो भए पनि यसले पर्वको केहि महत्वपूर्ण अंशलाई हटाइदिएको छ, जसले गर्दा पर्वको रमाइलो घटिरहेको छ।

पुनःजागरण र परम्पराको संरक्षणको आवश्यकता

तिहारको मन्द हुँदै गएको उत्साहलाई आधुनिकता र परम्पराको सन्तुलनमार्फत पुनःजागरण गर्नु आवश्यक छ। यसका लागि सामुदायिक गतिविधिमा संलग्नता बढाउन, परम्परागत रीतिरिवाजमा सहभागी हुन, र चाडको समयमा डिजिटल विकर्षणलाई घटाउन सकिन्छ। बालबालिकालाई देउसी-भैलोमा संलग्न गराउन प्रोत्साहित गर्नु, वातावरणमैत्री सजावट तयार गर्नु वा परिवारसँग समय बिताउन जस्ता कार्यले तिहारको वास्तविकता पुनः फर्काउन सकिन्छ।

समयसँगै परिवर्तन आवश्यक भए पनि तिहारको आत्मा सधैं अमर रहोस्। उज्यालो, एकता र पुनःजागरणको प्रतीक यो पर्वलाई आधुनिक समाजमा एक नयाँ रूपमा बाँचाइरहन सकेमा भविष्यका पुस्ताहरूले पनि यस पर्वको जादूलाई महसुस गर्न सक्नेछन्।

तिहार सकियो, तर तेलको दियोको झलमल र देउसी-भैलोको मिठो धुनसँगै एक अघोषित खालि पन पनि रह्यो, जसले कहिल्यै नटुट्ने बन्धनका रूपमा नेपाली मनलाई बिझाइरहेको छ।